چکیده
در این مقاله سعی شده است که با شناخت گفتمان‌های موجود در باب تجربه دینی، به بازنمایی این گفتمان‌ها در فیلم‌های سینمایی ایران، بعد از انقلاب اسلامی پرداخته شود. گفتمان‌های دینی موجود در جامعه ایران، هر یک تعریفی از مفهوم «تجربه دینی» ارائه می‌کنند. در این مقاله، با استفاده از مطالعه اسنادی، هم به شناخت مفهوم «تجربه دینی» از دیدگاه گفتمان‌ها پرداخته شده است و هم با استفاده از «نظریه بازنمایی» و رویکردی ترکیبی در «روش تحلیل گفتمان»، بازنمایی این مفهوم در فیلم‌های سینمایی ایران مورد بررسی قرار گرفته است.
با پژوهشی اسنادی می‌توان سه گفتمان عمده «روشنفکری»، «روشنفکری دینی» و «سنت اسلامی» را از یکدیگر متمایز کرد. در گفتمان روشنفکری، تجربه دینی به عنوان تجربه ماورائی، امری شخصی و بی‌اعتبار محسوب می‌شود. در گفتمان روشنفکری دینی، این مفهوم بر دین نیز اصالت می‌یابد و تنها راه ارتباط انسان با خداوند محسوب می‌گردد و در گفتمان سنت اسلامی نیز تجربه دینی بر اساس آموزه‌های دینی تبیین شده و هر نوع تجربه ماورائی، دینی محسوب نشده و شریعت و مناسک دینی، هرگز فدای تجربه دینی نمی‌گردد.
بر همین اساس و با توجه به مفهوم تجربه دینی در گفتمان‌های مختلف، به بررسی نمونه‌های از فیلم‌های سینمایی ایران پس از انقلاب پرداخته شده است. از این رو، فیلم‌هایی مدنظر قرار گرفته است که بتواند بازنمایی کاملی از مفهوم گفتمانی تجربه دینی ارائه کند. عطف به این موضوع، فیلم‌های «بوی کافور، عطریاس»، در گفتمان روشنفکری، «مارمولک» در گفتمان روشنفکری دینی و «تولد یک پروانه» در گفتمان سنت اسلامی، با توجه به مؤلفه‌های گفتمانی و حوزه‌های گفتمانگونگی، مورد تحلیل قرار گرفته است.
واژگان کلیدی:
نظریه بازنمایی، تحلیل‌گفتمان، تجربه‌دینی، تجربه‌عرفانی، سینما، روشنفکری، روشنفکری دینی، سنت اسلامی
منبع:
مجید سلیمانی، دکتر اعظم راودراد
فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه تهران، شماره ۲۵، زمستان ۱۳۹۰، صص۳۹-۶۹