این مقاله شامل دیدگاه رئیس شبکه العربیه و سردبیر سابق الشرق الاوسط درباره تحولات و تعارضات در دانشگاه الازهر است که جهت انتشار در هفته نامه پنجره ترجمه شده است. متن منتشر شده این مطلب را می توانید در این صفحه از نسخه الکترونیکی هفته نامه پنجره نیز مشاهده فرمایید.
تنها چند روز از مرگ شیخ بزرگ الازهر، «محمد سید طنطاوی»، نگذشته بود كه دكتر «احمد الطیب» به عنوان جانشین او منصوب شد. اما برخی افراد، از این انتصاب انتقاد كردهاند، زیرا الطیب، عضو حزب حاكم دموكرات ملی (NDP) است. منتقدان بیان می كنند كه الازهر یكی از نهادهای مهم مذهبی در جهان است و حزب حاكم حق ندارد افرادی را كه تخصص لازم در این زمینه ندارند، به دلیل عضویت در حزب، به این منصب برگزیند.
امور، تغییر زیادی نكرده است و نهاد مذهبی الازهر، با مسجد، دانشگاه، دانشمندان و موقوفاتش، همواره محل نزاع حاكمان، چهره های مذهبی و ایدئولوژی های مخالف است. امروز جدال عمدهای، در درون اسلام، در میان گروه های میانه رو، محافظه كار و افراطی در جریان است. این نبرد قدرتی است كه در آن از شخصیت های مذهبی بهعنوان نماینده جریانات استفاده می شود. بنابراین، عجیب نیست كه دولت عضوی ازحزب حاكم را برای تكیه زدن بر مهمترین جایگاه در مصر انتخاب می كند.
نزاع بر سر الازهر، خلاصه و تجسم تاریخ اسلامی مصر است. الازهر توسط فاطمیان به عنوان یك مسجد سیاسی ساخته شد. پس از این كه «صلاحالدین ایوبی»، بیت المقدس را دوباره فتح كرد و مسجدالاقصی را به مسلمانان بازگرداند، الازهر را سدی در جلوگیری از گسترش شیعه فاطمی قرارداد، اما نزاع بر سر مقام شیخ بزرگ الازهر، تحت خلافت های گوناگون و متفاوت ادامه یافت.
در طی خلافت عثمانی، الازهر كوشید از تركی شدن جامعه مذهبی مصر جلوگیری كند. در طول تهاجم فرانسه به مصر، امپراتور ناپلئون بناپارت در مواجهه با الازهر موافقت كرد كه شیخ الازهر، حاكم قاهره باشد. حتی جمال عبدالناصر – به دنبال انقلاب مصر – با استفاده از حمایت الازهر، رییس جمهور «محمد نجیب» را بركنار ساخت و خود را رهبر مصر نامید. اما این امر فقط یك بار روی داد و ناصر، الازهر را به حاشیه راند و سیستم حكومتی را از نظام دینی، به نظام مدنی تغییر داد.
این نهاد مذهبی در حاشیه بود تا این كه «انور سادات»، جانشین ناصر شد. انور سادات گمان می كرد می تواند علیه بقایای طرفداران جمال عبدالناصر، با الازهر متحد شود؛ چیزی كه سرانجام به قیمت جانش تمام شد.
امروز، مصر بهشدت نیازمند الازهری است كه برج مراقبت میانه روی باشد، خصوصا در این زمان كه افراط گرایی اسلامی در دانشگاه ها و مساجد مصر نفوذ كرده است. این چیزی است كه بسیاری از مردم از سخنان شیخ جدید الازهر كه گفت او می خواهد اسلام میانهرو را ارتقاء دهد، استنباط كرده اند. جهان اسلام و در حقیقت همه جوامع مسلمان در اروپا تحت تأثیر افراطگرایی اسلامی قرار گرفتهاند. این افراطگرایی نه تنها تار و پود جامعه مصر را در طی ۳۰ سال گذشته نابود كرده است، بلكه نفوذ خود را به كشورهای دوردست نظیر پاكستان، هند، اندونزی و مالزی كه قبلا به اعتدال مذهبی و تساهل شناخته می شدند، گسترش داده است. دكتر الطیب وعده داده است لباس غربیاش را كنار بگذارد و لباس سنتی الازهر را بپوشد و حتی همراستا با سنت های الازهر ریشش را نتراشد، اما او همچنین قول داده است اسلام میانهرو را ترویج كند، و این موضوعی است كه وی تجربه قابلتوجهی درباره آن دارد. دكتر الطیب در دانشگاه های عربستان سعودی، قطر، امارات و فرانسه درس خوانده و با طیفی از گروه های مذهبی اعم از مسلمان و غیرمسلمان، آمیخته است. او بهخوبی از تفاوت های پیچیده و غامض میان ادیان مختلف و حتی فرقه های مختلف آگاه است. امروز شیخ الطیب این فرصت را دارد كه پروژه اسلام سهلگیر و میانهرو را به منظور نجات مسلمانان از افراط گرایی، ایجاد و پیگیری كند
الشرق الاوسط – مارس ۲۰۱۰
عبدالرحمن الرشید – ترجمه مجیدسلیمانی